Wel blijkt uit onderzoek dat bepaalde eigenschappen worden gekoppeld aan bepaalde soorten stemmen. Kooijman: ‘Mensen met een lage stem komen als meer gezaghebbend over bij luisteraars. Een hoge stem zou op labiliteit of stress duiden.’ Een Nijmeegse onderzoeker kwam in de jaren tachtig tot de conclusie dat wisselingen in tempo, volume en toonhoogte de suggestie geven van een actieve, overheersende en open persoonlijkheid. Iemand met veel wilskracht en zelfvertrouwen.

Oudere stemmen worden over het algemeen als betrouwbaarder, wilskrachtiger en zelfverzekerder ervaren. Om stevig over te komen, drukken sommige mannen hun stem dan ook naar beneden; ze ‘bassen’ zoals dat heet. De meeste vrouwen praten echter te hoog, een gewoonte die volgens Kooijman nog stamt uit de Middeleeuwen, toen het onder de adel mode was om met een hoog stemmetje te converseren. In de jaren zeventig signaleerden onderzoekers dat vrouwen opeens lager gingen praten. Het kan de emancipatie zijn, of het losser worden van de maatschappij, zoals Kooijman vermoedt. ‘De laatste tijd lijkt het, zoals collega’s ook op congressen aangeven, dat de gemiddelde vrouwenstem weer omhooggaat.’

Ook veel leerkrachten spreken met een te hoge stem. Daardoor zijn ze beter hoorbaar achter in de klas. Maar omdat het vaak een gewoonte wordt, krijgen nogal wat leraren stemklachten. In de VS is een proef gedaan met het gebruik van een draadloze microfoon voor de klas, vertelt Kooijman. Het resultaat was dat docenten niet alleen meer ontspannen en lager gingen spreken, ze kregen ook meer gezag. In Nederland is er echter een heel grote aversie tegen het gebruik van een microfoontje in de klas. ‘Wel zie je tegenwoordig veel gidsen met zo’n dingetje rondlopen.’

Stemtrainer Alex Boon van Rondjestem (ontspannen stem, zweem van noordelijk accent) gaat heel anders te werk. Zijn stemtraining is vooral lichamelijk gericht. Opnameapparatuur blijft in de kast. ‘Op een bandje klinkt je stem heel anders dan je hem zelf waarneemt. Het komt totaal niet overeen met je zelfbeeld. Je kunt er niks mee’, vindt Boon. Hij laat cursisten met gestrekte handen schuin tegen de muur duwen en geluid maken. Vervolgens gaat Boon flink aan ze duwen en trekken en dat leidt ertoe dat het stemgeluid verandert. De meeste mensen zijn volgens Boon verbaasd over het volume en stembereik dat ze in huis blijken te hebben. Via oefeningen leren ze de potentie van hun stem ook in een gewone houding gebruiken. ‘Je stem is je belangrijkste instrument. Als je stem goed zit, gaat de rest van de presentatie vanzelf op een natuurlijke manier.’

Met dat laatste is Manintveld het beslist eens. ‘Mensen die goed hun stem goed gebruiken, hebben zelfvertrouwen, zijn niet bang om iets te zeggen en zijn gemakkelijk in de omgang.’ Een stem is zo verbonden met je persoonlijkheid dat alles wat je over iemands stem zegt, kwetsend kan zijn. Niemand zal ooit zeggen dat je een nare manier van spreken hebt. Een stemtraining kan daarom veel losmaken, is de ervaring van Boon. Mensen moeten hun zelfbeeld bijstellen en daardoor worden ze vaak emotioneel, angstig bijvoorbeeld, of een enkele keer zelfs agressief. ‘Ik laat dat dan maar gebeuren en vraag of ze willen stoppen of verder willen gaan met geluid maken. Maar ik ga niet de psycholoog uithangen, het veranderingsproces van de stem is een mechanisch proces.’

Menigeen komt naar een stemcursus omdat hij een krachtiger indruk wil maken. Soms wil iemand zijn accent kwijtraken. Dit laatste is een stuk moeilijker. Hoe iemand spreekt, wordt vooral bepaald in de jeugd door de directe omgeving. Ouders, een meester of juf zijn bepalend en ook of je in een druk of rustig gezin opgroeit. ‘Als je jezelf een verkeerde manier van spreken hebt aangeleerd, dan is dat vrij gemakkelijk om met allerlei foefjes te veranderen. Maar een dialect of flink accent zit in neurale systemen ingebakken en dergelijke gewoontes zijn heel moeilijk te veranderen’, zegt Kooijman. Of het ooit helemaal lukt, hangt af van het gehoor: de muzikaliteit en het vermogen om te voelen wat je met je stem doet. Kooijman: ‘Muzikale mensen kunnen gemakkelijker hun stem veranderen.’